GARMENDIA ERRASTI, JOSE MARIA «KOIPE»
(Maite Garmendia Altunak utzitako irudia).
Jose Maria «Koipe» Azpeitian jaio zen 1907an eta Eliz kalean bizi zen. Lanbidez aldare eta erretaulak pintatzen zituen, doratzaile gisa ezagutzen dena. EAJko militantea eta ELAko afiliatua zen 1932tik. Gerra Zibila hasi zenetik alderdiko eta Ordena Publikoaren Tokiko Batzordeko kide izendatu zuten. 1936ko irailaren 19an Azpeitia utzi zuen, eta gerora Eusko Gudarosteko 5. Intendentzia batailoian erroldatu zen. Lehen helmuga Elorrio izan zen, baina 1937ko abuztuaren 25ean Laredon atxilotu arte hainbat frontetan aritu zen.
Aranda de Dueroko kontzentrazio-esparrura eraman zuten, eta 1937ko urriaren 20an sailkapen-akta egin zuten. Haren arabera, preso mantentzea erabaki zuten («C atalean» sailkatuta), bere aitorpena eta Azpeitiko Guardia Zibilaren txostena irakurri ostean. Urgentziazko prozedura sumarisimoa hasi ostean, 1938ko maiatzaren 16an Eskolapioen espetxera eraman zuten. Apirilean Bilboko 12. epaitegi militarrera Azpeitiko alkatetzaren eta Falangeren txostenak iritsi ziren. Horien arabera, «eskuineko pertsonen» etxeetan irrati-gailuak konfiskatu izana leporatzen zioten, pertsona horien artean zegoen Casto Orbegozo. Kasu jakin horretan espediente judizialari gehitu zitzaion «konfiskatzearen agiriaren kopia zehatza, eta bertan zehaztuta» zetorren «idazmahai bat aulki eta guzti» konfiskatu zutela: Era berean, Nuarben egindako ustezko konfiskatzean inplikatutako emakumeetako bat aipatzen zen, auzipetuaren «emaztegaia edo gutxienez ezkongai-harremana» zuena. Txostenak ondoren bere emaztea ”zango zena aipatzen zuen.
Horretarako, Azpeitiko bi bizilagunen testigantza aurkeztu zuten. Alde batetik, Jose Antonio Segurola Iturriozek aitortu zuen 1936an Jose Marķak eta Guardia Zibileko teniente batek atxilotu zutela. Bestalde, Victoria Aizarna Lizasok konfiskatzearen lekuko gisa aitortu zuen, eta auzipetua konfiskatze horren partaide izan zela adierazi zuen. «Ordeneko pertsonekin sentimendu gaiztoak zituen pertsona zela aitortu zuen, batez ere eskuindarrekin». Hain zuzen ere, Victoriak aitorpenean gehitu nahi izan zuen Juan Pablo Lojendio eskuindarrak Azpeitian egindako mitin baten aurka Jose Maria buru zela egin zuten ustezko boikot bat. «Jose Marķak modu txarrean moztu zion, behin eta berriz, eta hark eta jarraitzaileek oihukatu egin zuten».
Edonola ere, 1938ko maiatzaren 19an Jose Marķak berretsi egin zuen aurreko bere deklarazioa, hau da, militantzia politikoa eta frontean egindako jarduera onartzen zituena, baina ukatu egin zuen Juan Pablo Lojendio eskuindar hautagaitzari hitzaldia moztu izana, eta esan zuen ez zuela gogoratzen Jose Antonio Segurola atxilotu izanik. Ondorioz, 1938ko uztailaren 87an, Jose Maria 20 urteko espetxealdira kondenatu zuten «matxinadari laguntzearen» ustezko delituagatik.
Azkenik, 1941eko uztailaren 1ean baldintzapeko askatasuna eman zioten, zigorra 6 urte eta egun 1eko espetxealdira murriztu ostean. 1948ko irailaren 8an «behin betiko askatasun-ziurtagiria eman zioten»(*).
Egoera gogorrak pasa zituzten, anaiak bi bandotan banatuta baitzeuden.
Aitak esaten zuen ordu jakin batean ateratzen zituztela presoak fusilatzeko, eta behin baino gehiagotan deitu ziotela berari, sufriarazteko.
Aitak kontatzen zuen beste azpeitiar bat ere berarekin zegoela, «Beltza» esaten ziotena, eta hura fusilatu egin zutela.
Taberna batera sartu eta batzuetan bidali egiten zuten eta alde egin behar.
