ZUDUPE ECHEVERRIA, SANTIAGO
(Hemendik ateratako argazkia: EGAÑA, I.: 1936, Guerra Civil en Euskal Herria).
Santiago izan zen Azpeitian ELA sindikatua ezartzearen arduradunetako bat, 1931n. Zurgina zen lanbidez eta militante nazionalista hau Azpeitiko Defentsa Batzordearen parte izan zen gerra hasi ondoren. Hala ere, atxilotutako eskuindarrei lagundu zien beti Santiagok. Hala ziurtatu zuten hainbat herritarrek 1940tik 1942ra. Azpeitia erori ondoren, gerrako hainbat frontetan ibili zen Eusko Gudarostearekin borrokan, 1937 erdialdera Asturiasen zauritu zuten arte(*).
El Dueson espetxeratu eta gerra-kontseiluan epaitu zuten Santoñako plazan, 1937ko irailaren hasieran. Heriotza-zigorra ezarri zioten hilaren 21ean. Hala ere, urte hartako urrian, Estatuko Idazkaritza Nagusiak, zigor hura «maila bat beheragokoarengatik» aldatu zion eta, hala, biziarteko espetxe-zigorra ezarri zioten. Kondena jaso ondoren, Burgosko espetxe zentralera eraman zuten eta, handik, 1939ko azaroaren 1ean, Alcala de Henaresko (Madril) Espetxe Tailerretara eraman zuten. 1940an, han, espetxean, zegoela, indultua eskatu zuen, Ignacio Perez Arregui diputatu ohiak, Azpeitiko Alkatetzak (ordurako Ignacio Egaña Otegui zen buru) eta «Espainiaren aldeko preso ohiek eta Azpeitiko herritarrek» aurkeztutako idatzi ofizialak aurkeztuta. Ignacio Perezek, adibidez, kontatu zuen nola Santiago bila joan zitzaien berari eta familiari Donostiara, haiek Azpeitira ekartzeko, 1936ko uztailaren 31n, Fronte Popularraren aldekoek atxilotzeko arriskuan zeudelako. «Preso ohiek», berriz, idatzian adierazi zuten Loiolako santutegian preso zeudela, Santiagok askatu egin zituela 1936ko irailean, zeldako «atea hautsita».
Hala ere, 1943ko apirilaren 8an zigorra jaitsi eta 14 urteko espetxealdi laburra(*) ezarri zioten eta hilaren 27an, berriz, baldintzapeko askatasuna(*).
«Amatxok ohera joandakoan negar egiten du» esan zigun behin neba txikiak.
Egun batean aguazila etorri zitzaigun, esanaz Bilbon zeuden familiarrak itzultzen ez baziren gu Nafarroara joan beharko ginela.
Ezer gabe geratu ginen, dena kendu ziguten.
Puerto de Santa Mariako hezetasunak ondorioak utzi zizkion aitari, eta gazte hil zen, hirurogeita hiru urte zituela, pneumoniarekin.
