ALTUNA ASTIGARRAGA, MARIA JOSEFA
(Maite Garmendia Altunak utzitako irudia).
Maria Altuna 1915ean Azkoitian jaioa zen eta Azpeitian bizi zen. 1938ko apirilean atxilotu zuten eta Donostiara eraman zuten. Han egon zen preso 1939ko urtarrilaren 19ra arte. Gerra-kontseiluan epaitu zuten Gloria Zabaletarekin batera, eta Emakume Abertzale Batza erakunde abertzaleko kide izateaz, Fronte Popularraren Azpeitiko sukaldeetan lanean aritzeaz eta Nuarbe auzoan beste herritar batzuekin batera hainbat oilo lapurtzeaz akusatu zituzten. 1938ko azaroaren 22an Mariak epaile militarraren aurrean berretsi zuen 1938ko apirilaren 13an Azpeitian egindako deklarazioa. Mariak adierazi zuen Emakunde erakunde abertzaleko afiliatua zela 1934tik eta Nuarbeko lapurretak izandakoan han zela bera, baina Azpeitiko miliziano batzuekin Nuarbera joan zenean, ez zekiela horrelakorik egingo zutenik. Horrez gain, adierazi zuen milizianoentzako eta gudarientzako Azpeitian jarri zituzten sukaldeetan «beldurragatik» aritu zela lanean.
1939ko urtarrilaren 10ean, 4 hilabeteko atxiloaldi handira kondenatu zituzten Maria eta Gloria. Hala ere, aske utzi zituzten, behin-behineko espetxealdiaren bidez jada zigorra betea baitzuten(*). Bestalde, 1938ko uztailaren 7an, Jose Maria Garmendia, «Koipe» senarra 20 urteko espetxealdira kondenatu zuten.
Gernikako bonbardaketa: Hirurogei hegazkin baino gehiago zirela esaten zuen, bat bestearen atzetik bonbak bota eta bota, izugarria izan zela.
Esaten zuen Ebroko ibaia gorria zegoela, hainbeste odol isuri izanaren ondorioz.
Aitzolek gurutze bat omen zeukan, eta gurutzea hartu, begian jo, eta begia atera omen zioten Hernanira fusilatzera eraman baino lehen.
Hiru hilabetez egon zen heriotza zigorrarekin gauero ea bere izena noiz esango zuten zain.
