Gudaoste ametsak

Fernando Morillo

narrazioa

Kutxa, 1999

        Ametsak merke saldu ohi dira gudaosteko giro lardaskatuan. Ekaitzaren ondoren, izan ere, ez da beti barealdia heltzen eta eldarnioen erresumak askoren euskarri bihurtu behar izaten du.

        Orain, urte asko igaro badira ere, zapore hauskara bat geratzen zait oraindik barrenean, izerdi eta itxaropen zaporea, lurrarena eta jan murritzarena, haurrak ginenen arteko jolas eta algararena, inguratzen gintuen isiltasun laiotzarena. Ez diot sekula aukera gehiegirik eman izan nahi, maiz zaurgarriegia bilakatu daitekeen (eta bilakatzen den) nostalgiari. Haatik zenbaitetan, hemen, balkoian isolatzean, egunak grisak eratortzen direnean batik bat, une horietan, gudaosteko koloreak hartzen du guztia. Baita oroimena ere. Gaur bezala. Gaur, egun gris horietako bat da. Eta gogoratzen hasi naiz.

        Dena zen grisa, lehen hurbilpen batean bederen. Arreta handiagoz ihardunez gero, ordea, bizigarritasun arrantzak entzun zitezkeen aiene guztien azpian. Bizitzak tinko irauten du, bai, gogorrenetan zailtzen betiere.

        —Orain gu gara soldaduak, eta zuek hanka egin behar duzuenak. Aire!

        Aldaezinki, geure haur jolasak gudaren inguruan mugitzen ziren beti. Jazarpenak, gudarosteak, borrokak... ezagutzen genuen hura. Bizkitartean, egoten ziren bestelako olgetak, geure gertaera berrien premia irrikatsua apur bat asetzeko. Ruiz jauna esaterako.

        Ruiz jauna gizon erdigor bat zen. Guda hasi aurretik, zirku batean egiten omen zuen lan, batzuetan pailazo edota mago, bestetan aurkezle, pixka bat han, pixka bat hemen. Hori diote auzoko hainbat neskazaharrek behinik behin (garai guztietako kronista saiatuenak, alegia). Orain aldiz, diotenez, zeharo aldatu da, gudak semea eta emaztea koldarki ostu baitzizkion, etengabe errepikatzen zion moduan entzun nahi zuen orori. Dena utzi zuen albora, antza, eta biraderadun organo zahar bat jotzen hasi zen, kalerik kale, tximino bat lepoan zuela. Laster barreiatu zen bere balizko istorioa, eta jendeak, tartean behin diru pittin bat ematen zion, edo zenbaitetan jatera ere gonbidatzen zuen. Gizon zintzoa izan ei zelako. Eta oraindik ere hala zelako. Nik horrela ezagutu nuen, organo eta tximinoarekin, kanta goibel batzuk ia ahapeka abesten.

        —Ruiz dator, Ruiz dator! —aztoratzen ginen gazteok.

        —Nork nahi du pare bat gozoki? —Bere inguruan elkartzen ginen algaratsu, eta berak, orduan, hainbat magia truku egin (merkeak baina edonola eragingarriak) eta hamaika txiste zirriborratzen zizkigun, tximinoarekin jolasten utzi, eta azkenean, bina gozoki ematen zizkigun. Ez zen tipo txarra Ruiz hura.

        Marta ere gogoratzen dut, nola ez. Marta. Nork ahaz zaitzake? Benetan neskatila polita eta bizia zen, apur bat buruarina, eta xeratsua nolanahi ere, guztiekin. Auzotar guztien neska, nolabait esatearren. Guztiok maitatzen genuen, nerabetasun ozen ala isilean. Guztiok diot. Orduan ezin baikenuen arras ondo desberdindu berotasun nahasgarri bat maitasunaz. Orduan ez. Eta gaur ere, egia esan, nekez beharbada.

        Martarekin ikasi nituen nik nesken leuntasuna, eta nahigabearen krudeltasuna, ezpainen soinu leuna, eta begiraden su zorrotza. Eta ni bezala, auzotar gehienek. Ai Marta, Marta. Orain dela pare bat hamarkada aurkitu nuen kalean. Goi mailako dama bihurtua zebilen, itxura zenez, eta bere gerria pasiatzen zuen handiki nakarren bati helduta. Zuzentasun, zorroztasun barregarri batez mugitzen zen, edozer gauzez, munduko itzal guztiez, errugabea bailitzan. Baina denok gara, izan ere, bera bezain errugabeak. Ala bera bezain errudunak. Zein ikuspegi hartzen den, ez da hala?

        Ikusi nuen. Ikusi ninduen. Ikusi zuen ikusi nuela. Ez ninduen agurtu. Ez dakit zinki ezagutu ote ninduen, baina baietz jokatuko nuke. Garaiegi zegoen nonbait, garai bateko epeltasun likitsak gertatu izan zitezkeenik onartzeko. Beste mundu bateko (gure mundua izan zeneko) misterio askoren aurkezpena, berak protagonizatu izan zituela gogoratzeko. Orain garbia zela uste zuen, ausaz, lohitu ezineko tontor soil batean gorderik. Tontor soil eta hila. Aitzitik, seguru sentitzen zen, neuretzako, bizitzaren planta bat besterik ez zen bidexka idor horretan. Dagoeneko ezin zidan minik egin. Orduan jada ez, sinestarazi nahi izan nion neure buruari. Erdipurdi lortu nuen.

        Beste irudi batek hartu nau, oroimen festa honetan. Guda amaitua bazegoen ere, fusilamenduak atergabe jazotzen ziren oraindik gau batean eta hurrengoan ere, festa makabro baten soinu burrunbatsuaren gomutagarri bezala. Mendeku zaharrak, ezin ikusiak, apeta hutsak... hamaika aitzakia zeuden susmagarria izan zitekeen edozeinek horman amaitzeko (egiazki, berdin zion zergatik). Egonkortasunaren aurkako atentatua egozten zieten aldagaizki koitadu haiei (goikoen euren egonkortasuna, noski, mahai atzean eseritzen diren horiena), eta akabo, haienak egin zuen.

        Guk, jolaserako aukeratzat hartzen genuen. Zer egin genezakeen bestela? Apustuak egiten genituen, ea nor oldartzen zen exekuzioetara hurreratzen, ea nor hurbilago edota gehiagotan izan, nork hildakoak ukitu. Egun beltzetan, jolas beltzak.

        Martinena gertatu zen arte. Martin, mutil bihurria zen oso. Zolia, argia, txantxazale amorratua. Aita ez zuen etxean eta ama hila zuen. Horrexegatik, auzo osoak adoptatu zuen, hein batean, eta etxez etxe ibiltzen zen erdi-adopzio laburretan. Batzuek ziotenez, aitak ihes egin zuen herritik hondamendia aurreikusiz. Beste batzuen esanetan berriz, jadanik atxilotuta zegoen non edo non. Martinek ez zuen ezer aipatzen, eta ziurrenik, berak ere guk beste jakingo zuen, ez baitzegoen orduan horrelako gauza bat gordean izaterik. Edozer jakin izan balu, guk ere jakingo genukeen, onerako eta txarrerako.

        Ditxosozko eguna heldu zen. Gauean, berari tokatzen zitzaion hilketen lekuko izatea.

        [...]