Hitza hitz. Txillardegirekin solasean

Joxean Agirre

elkarrizketa

Elkar, 1996

        Zein izan dira zure bizitzako gailurrak, intentsitate handienaz bizi izan dituzun aldiak edo zeure printzipioen arabera bizi izan dituzun boladak?

        Nik bi bolada aipatuko nituzke. Lehena eta garrantzizkoena Ekin sortu genuen garaia izan zen. Seguru asko neure buruaren gizarteratze prozesuarekin kointziditu zuen. Lehendabiziko aldia zen etxetik kanpo bizi nintzela, Bilbo bezalako hiri batean eta, bestalde, gaztetan gauza berriak egiteko gerora ez dugun indarra izaten da. Ume mukizu batzuk ginen eta mundu guztiaren kontra mugimendu bat abiatu genuen. Zerbait inportantea egiten ari ginen sentsazioa genuen, eta hori oso gutxitan sentitu ohi da bizitzan.

        Bigarren momentu bat apartatu behar banu, Franco hil eta Hegoaldera itzultzea erabaki genuen unea aukeratuko nuke. Seme-alabak beren gisara moldatzen hasiak ziren eta Hegoaldean aro berri bat zabaltzen zela sumatzen genuen. Bete-betean zeuden orduan erreformak zabaldutako bideak baliatu behar genituen edo ez erabakitzeko eztabaidak. Hemengo gizartearekin lotura guztiak hautsiak nituen. Ez nuen adiskiderik ere dagoeneko, hamasei urte luze kanpoan egin eta gero. Dirurik ere ez nuen. Eta Baionako lana eta dena utzi eta itzultzea erabaki genuen. Niretzat bizitza berri bat hastea bezala izan zen. Oso erabaki zaila eta aldi berean aberasgarria.

        Ez al duzu gehiagotan izan zerbait berria egitera zindoazen sentipenik?

        Bai, bai. Askotan izan dut sentipen hori, baina oso gutxitan iraun dit. Ez naiz ni erakunde batean eroso sentitzen den pertsona. Ekin-en sentitu nintzen eroso luzaz, baina ETA sortu zelarik, azkar agertu ziren arazoak, eta bakardade politikoa ezagutu dut urte askoan. Gero ESBn sartu nintzelarik ere, espultsatu egin ninduten. EHEren sorreran hartu nuen parte, baina mugimendu hori instrumentalizatzeko operazioak sumatu nituen segidan, ezker abertzaleko erakunde batzuen aldetik, eta kontra egin behar izan nuen. Orain HBn nago eta segituko dut, baina posizio kritikoetan, eta ez naiz beti eroso sentitzen. Momentu horietan Parisen ezagutu nuen Josep Pallach izeneko Moviment Socialista de Catalunya-ko kide batek esaten zuenarekin gogoratzen naiz, esaten baitzuen politikan %51n konforme egotea, aski zela alderdi batean egoteko. Talde batekin erabat ados egotea utopia bat da.

        Zuk idazle, politiko edo intelektual bezala definituko zenuke zeure burua?

        Ni askoz ere erosoago sentitzen naiz intelektual bezala eta uste dut hori izan dela nire lana. Sartrek esaten zuen, oker ala zuzen, radikalki pentsatzea zela intelektualaren egitekoa, eta ni ere horretan saiatu naiz.

        Oso garbi dut, bestalde, ez naizela «politikoa». Politiko horiek beti momentuko komenientzien arabera hitz egin eta lan egiten dute, taktiken mesedetan ari dira. Ni maila ideologikoan mugitu izan naiz, ez estrategiaren mailan, eta are gutxiago taktika aldakorrenean. Gainera, gauza bat pentsatu eta bestea esateko, beste kasta batekoa izan behar da eta ikuspegi askoz ere pragmatikoagoa behar da. Nik ez dut balio «politiko» izateko, nahiz, ustez bederen, helburu politiko abertzaleen alde jokatu neure bizitza osoan barrena.

        Edozein modutara ere Herri Batasunako Mahai Nazionaleko partaide izan zara urte askotan eta koalizio horretako senadore ere bai bi legealditan.

        Egia da, baina ez naiz horregatik politiko sentitu. Bost edo sei urtez izan naiz Mahai Nazionaleko partaide, baina kargu horretan nengoelarik ere beti sentitzen nuen erabaki funtsezkoak beste batzuek hartzen zituztela, nik ez nuela ezer agintzen, alegia. Adibide bat jarriko dizut. Ni ofizialki Iparraldearekiko harremanen arduraduna nintzen. Egun batez EMArekin harremanetan hasteko agindua jaso genuen. Nik ez nekien ezertxo ere horretaz, ez zergatik ordurarte ez, eta bat-batean bai. Uste dut Txema Monterok esan zuela alderdi militarizatu bateko partaide sentitzen zela. Nik ez nuke horrenbeste esango, baina erakunde militar bat indarrean dagoen bitartean, HB bezalako koalizio batean erakunde horren pisua oso nabarmena izango da ezinbestez. Gero ez dut uste hala izango denik, ez luke izan behar; baina borroka armatua dagoen bitartean ezinbestekoa iruditzen zait. Horregatik KASek edo nik ez dakit nork erabakitzen zuen Mahai Nazionalean, eta nik beti izan nuen mugimendua beste batzuek zaintzen zuten inpresioa.

        Guk hauteskunde kanpaina nola antolatu erabakitzen genuen, baina hauteskundeetan parte hartu behar zen ala ez beste batzuek erabakitzen zuten. Kontuan izan Mahai Nazionalaren erdia KASekoa zela. Orain esaten duten moduan, halako «defizit demokratiko» bat zegoen. Honetaz seguru zerbait badakiela Gerry Adamsek ere.

        Eta zer moduzko esperientzia izan zen zuretzat senadore izan zinen bi legealdietakoa?

        Ez ziren bi legealdi osorik izan, bat eta erdi baizik. 86-89 legealdia osorik egin nuen, ez baikenuen parte hartu Espainiako Legebiltzarrean eta Senatuan. Ez ginen joan kredentzialak hartzera ere. Bigarren legealdian, ordea, 89-93koan, kredentzialak hartu eta tarteka parte hartzea erabaki genuen. Jose Luis Elkorok eta Iñigo Iruinek ez zuten arazorik izan, baina niri inkonpatibilitateen legea aplikatu zidaten eta unibertsitateko funtzionario nintzenez, senadore karguaren edo nire lanaren arteko aukera egiteko esan zidaten. HBtik unibertsitatean ezedentzia bat hartzeko gomendatu zidaten eta halaxe egin nuen. Beronika Azpillaga irakasle gazteak hartu zuen nire ordezkaritza unibertsitatean, eta horrela funtzionatu genuen bi urtez, baina bi urte pasatu zirelarik, Espainiako erakunde horiek HBko hautatuei beren soldata ukatzea erabaki zuten. Beste bi senadoreek, esan dudan bezala, beren lanetan segitzen zuten, baina nik ez nuen diru-iturririk bizitzeko. HBtik soldata bat ordainduko zidatela esan zidaten, baina ez nuen onartu nahi izan, eta neure kargua ondorengoari utzi nion, Eva Foresti; eta ni unibertsitatera itzuli nintzen. Bien bitartean katedrarako plaza bat atera zen eta aukera pertsonal batzuk galdu nituen, baina hori da gutxienekoa.

        Bigarren legealdi horretan gertatu zen Alcala Hoteleko atentatua ere. Zer oroitzapen duzu egun hartaz?

        Oso oroitzapen gogorra. Mila bider kontatu dut egun horretako berri, baina berriro kontatuko dut labur-labur. Goizean Legebiltzar eta Senatuan izan ginen kredentzialak hartzen. Gure paperekin batean garajerako giltza, ez dakit nik zenbat seguru eta zera ematen zizkiguten, eta bazkalondoan hotelean bertan geratzea erabaki genuen, 20-N baitzen eta fatxak erabat harroturik baitzebiltzan Madrilen.

        Lau diputatu eta hiru senadore ginen. Arratsaldea hotelean pasatu, eta afaltzen ari ginela gertatu zen atentatua. Bi kazetari ere gurekin ziren, Xabier Oleaga prentsa-arduraduna eta Teresa Toda, orduan Madrilen Egin-eko korrespontsal zegoena.

        Nik oso garbi ikusi nuen nola sartu ziren eta nola pistolak atera eta tiroka hasi ziren. Mahai azpira sartzeko erreflejua izan nuen eta han Jose Luis Elkoro eta biok egin genuen topo, mahai gainean tiroak entzuten ziren bitartean. Horrelako gertakari baten ondoren, irudi batzuk geratzen dira: Josu Muguruzak, erdi-hilik, lurrera erortzen ari zen bitartean, mantela eraman zuen berarekin eta lurrean platerak, botilak eta basoen kristal hautsiak geratu ziren. Esnaolarekin ere gogoratzen naiz nola odol-putzu handi baten erdian geratu zen. Hilik zegoela ematen zuen, baina hitz egiten zuen eta laguntzera etorri zirenek ez mugitzeko esaten zioten, badaezpada ez mugitzeko. Xabier Oleaga izan zen momentu horietan tenplerik gehien erakutsi zuena, eta atentatuaren ondoren ondoen erreakzionatu zuena.

        Irudi horiek behin eta berriz ibili ditut buruan bueltaka, baina ez dut uste lokamuts izatera iritsi direnik. Nik behinik behin ez dut uste.

        Gertakari bortitz horrekin hasi zenuen bigarren legealdi horretan zer egiteko izan zenituen zeure esku senadore bezala?

        Nire egiteko nagusia HBko ordezkari bezala hara eta hona bidaiatzea izan zen. Frantsesa eta ingelesa nola-hala menderatzen nituelako aukeratu nindutela uste dut eginkizun horretarako. Europako herri zapalduetako jendearekin harreman estuak egin nituen, gero harreman horiek neurri handi batean utzi baditut ere, nolabait ordezkaritza politikoaren izenean egiten baitira zubi horiek. Hala ere, orduan ezagutu nuen Letoniako parlamentuburuarekin harremanak izan ditut geroztik ere eta Esloveniako jendearekin ere bai.

        Zuk Europako herrialde zapalduak nahikoa gertutik ezagutzen dituzu. Nolakoa da Euskal Herriaren egoera, konparazioak egiten hasita?

        Nik Eslovenia dela uste dut Euskal Herriaren antz handia izanik gu baino egoera hobean aurkitzen den herrialde bat. Bi milioi bizilaguneko herrialdea da. Komunismotik atera berria izanik ere, oso modernoa da. Kontuan izan behar da Austriaren mugan dagoela eta herrialde industriaduna dela. Urbanismo aldetik komunismoaren eragina nabari da, etxegintzaren proletarizazioan, esate baterako, baina baditu baita ere Belle Epoque-ko villaz jositako parajeak. Unibertsitatea du eta oso herrialde europarra da alde askotatik begiratuta. Hizkuntzari gagozkiolarik, erabat radikalak dira, eslovenoz hitz egiten dute, inoiz ez alemanez. Bestalde, bertako jende askok frantsesa, ingelesa eta batez ere alemana hitz egiten dute.

        Nik neuk, gure eredu bezala, Esloveniaz gainera beste herrialde bat aipatu beharko banu, Katalunia hautatuko nuke. Hizkuntza kontuetan oso aurreratuta ikusten ditut. Politikoki ez dakit nik zer lortuko duten, baina egunen batean zerbait egiten badute, herria hor dute prest askatasunaz baliatzeko. Herria eginda dute.