OLAIZOLA ECHEVERRIA, ANTONIO «KONFITES»
(Rosario Olaizolak utzitako irudia).
Zinegotzi nazionalista, baserritarren hautagaitzaren ordezkaria, batzokiko presidentea eta El Día egunkariko berriemailea izan zen. Antonio izan zen, zalantzarik gabe, Azpeitiko euskal nazionalisten artean eragin handienetakoa izan zuenetako bat. Gerra hasi ondoren, 1936ko uztailaren 20tik 26ra bitartean hain zuzen ere, jarduneko alkatea izan zen, eta Gipuzkoako gobernadore zibilari telegrama bat idatzi eta bidali zion Errepublikarekiko atxikimendua adierazi eta «sediziozko mugimendu» deitu zionaren aurka zegoela adierazteko. Horrez gain, Azpeitiko Defentsa Batzordeko kidea izan zen, eta milizianoentzako prestatutako sukaldeak eta jantokiak izan zituen bere ardurapean.
Altxatutako tropak Azpeitian sartu baino lehentxeago Bilbora egin zuen ihes eta handik Balmasedara. Han harrapatu zuten, 1937ko ekainaren 29an. Logroñora eraman zuten eta urte hartako uztailaren 29an, Presoak Sailkatzeko Batzordeak espetxeratuta jarraitu behar zuela erabaki eta auzipetzea proposatu zuen, «orduko Azpeitiko alkateak eginiko akusazioak aintzat hartuta». Hala, Bilboko espetxe probintzialera eraman zuten 1938ko hasieran eta han egon zen gerra-kontseiluak noiz epaituko zain. Azpeitiko Falangek, Guardia Zibilak eta Alkatetzak Antonioren aurkako txosten bana bidali zuten otsailean eta konfiskatzeetan parte hartzeaz, atxiloketak agintzeaz, batzordearentzako armak entregatzeaz eta Azpeititik joatera behartzeaz akusatu zuten. Antoniok, epaile militarraren aurrean deklaratzean, aitortu zuen Azpeitiko agintari frankisten txostenetan adierazitako karguak bete zituela, baina aipatutako jarduera horiek ez zituela egin esan zuen.
Dena den, 1938ko martxoaren 26an, biziarteko espetxe zigorra ezarri zioten Antoniori «matxinadarekin bat egin» zuelakoan, «debeku zibila eta erabateko gaitasungabetzea ere ezarri zizkioten zigorrari atxikita». Uztailaren 1ean Puerto de Santa Mariako (Cadiz) espetxera eraman zuten eta han eduki zuten preso 1941ean zigorra 6 urte eta egun batera jaitsi eta baldintzapean aske utzi zuten arte. 1946ko uztailaren 14an, idatzi ofizial bat igorri zien Burgosko Gerra Ikuskaritzako agintari militarrei, 1945eko urriaren 9ko dekretuaren harira, indultua eskatzeko. 1946ko abuztuaren 9an indultua eman zioten, baina ez zizkioten erabateko gaitasungabetzea eta gainerako zigor atxikiak kendu(*).
Aitari espetxetik etxera itzuli ahal izateko agiria eman zion soldaduaren ahotik honakoa entzun behar izan zuen amak: Gustu handiz emango dizugu, hura harrapatzeko zain baikaude fusilatzeko.
Erdaraz hitz egin beharra zegoen zigorrik jaso nahi ez bazenuen.
Falangista bati honakoa erantzutearren zigortuta egon nintzen: Si a su padre no le hubiesen robado toda la hacienda que tenía podría venir vestido de seda.
