IBARZABAL AMENABAR, FRANCISCO
(AIRMN).
Francisco errepublika-garaian eta 1936ko irailaren 19ra arte Azpeitiko batzokiko atezaina izan zen. EAJko afiliatua eta lanbidez tailugilea, alde egin zuen beste azpeitiar askok bezala, altxatutako tropak sartzear zirenean. 1937ko abuztuaren 26an Laredon atxilotu zuten, baina ez dakigu gerra-frontean jardueraren bat izan zuen edo batailoiren batean erroldatuta egon zen. Gerora, Orduñako kontzentrazio-esparrura bidali zuten, eta bertan egon zen 1937ko irailaren 19ra arte. Data horretan, Gasteizko espetxe probintzialera bidali zuten. 1938ko urriaren 11n Miranda Ebroko (Burgos) kontzentrazio-esparrura eraman zuten, eta 1939ko urtarrilaren 15ean, Murgiakora. Urte horretako urrian, zehazki 1939ko urriaren 23an, prebentziozko espetxealdian bi urte baino gehiago eman ostean, behin-behineko askatasuna eskatu zuen familiako egoera ekonomiko ezegonkorra zela eta. 4 eta 6 urteko bi umeren aita, Francisco «etxeko euskarri bakarra» zela zioen, eta «erabateko txirotasunean» zegoela. Eskaerari atxiki zizkioten Falangera afiliatuta zeuden Azpeitiko hainbat bizilagunen idatziak, abal gisa, esanez atxilotua babesten zutela modu «pertsonal, ekonomiko eta judizialean». Era berean, Azpeitiko alkatearen (orduan Ignacio Egaña Otegui zen) idatzi ofizial bat gehitu zuten, Francisco «jokabide moral oneko» pertsona zela baieztatzen zuena. Hala ere, Gerra Ikuskaritzak abenduan erabaki zuen Franciscori buruzko informazioen arabera delitua zegoela, eta beraz, aurretiazko eginbideak hasi behar zirela. Ondorioz, Donostiako epaitegi militarrak Azpeitiko Guardia Zibilaren, alkatetzaren eta Falangeren txostenak jaso zituen. Guztiek Franciscoren ideologia nazionalista nabarmentzen zuten idatzietan eta, beraz, «ideia asaldatu anti espainolistak», eta Azpeitia utzi ondoren zer egin zuen ez zekitela zioten.
Era berean, Roque Astigarraga eta Julian Orbegozo Embil alkate ohiek deklaratu zuten lekuko gisa. Aurreko txostenetan bezala, biek atxilotua salatu zuten «bere ideien propagandista» izateaz, baina aldi berean esan zuten ez zuela parte hartu atxiloketetan eta konfiskatzeetan, «inori kalterik egiteko ez zelako gai».
Azkenik, epaile militar instruktoreak behin-behineko askatasuna eman zion 1940ko apirilaren 10ean. Handik hilabetera auzia artxibatu eta behin betiko askatasuna eman zioten(*).
Ez genuen jakin aitaren gorpuarekin zer egin zuten, eta ezin izan genion ez azken agurrik ez lurperatze duinik eman.
Amak, batere errurik eduki gabe, izugarriak pasa behar izan zituen.
