ORBEGOZO ORBEGOZO, LUCAS MANUEL «BELAETXE»
(Hemendik ateratako argazkia: ELIAS ODRIOZOLA, I.: Azpeitia, 500...: Azpeitiarrak eta herriarekin bat eginak).
1913an jaio zen Lucas. 1935ean egin zen ezagun, Azpeitiko zezen-plazan harri-jasotzaile aritu zenean. Horregatik izendatu zuten agian, zituen gaitasun fisikoengatik, Euzko Indarra batailoiko sarjentu zamaltzain 1936ko urrian. Horretan aritu zen 1937an Laredon atxilotu zuten arte. Baliteke lehenago, Azpeitian, Defentsa Batzordearen zerbitzura aritu izana. 1937ko irailean, Miranda Ebroko kontzentrazio-esparrura bidali zuten eta, ondoren, San Juan de Muzarrifarrera (Zaragoza), 25. langileen batailoiaren bigarren konpainiaren zaintzapean. Aragoin hilabete eta erdi inguru igaro ondoren, Miranda Ebrora bidali zuten berriro eta han, seguru asko, Presoak Sailkatzeko Batzordeak sailkatu egingo zuen 64. langileen batailoira, Lizarrara bidali aurretik.
Ordutik aurrera, Teruelgo frontean izandako Villa Felisako gertaeraren harira epaitutako gainerako kideei lotuta dago Lucasen ibilbidea. San Ignacio tertzioan sartu eta 1939ko martxoaren 2an harrapatu zuten tropa errepublikarrek beste lau azpeitiarrekin batera, oilo batzuen bila baserri batera zihoazela. Harrapatu eta gerra amaitu zen arten, armada errepublikarraren agindupean aritu zen Lucas, aireko erasoen aurkako 17. brigadan, Valentzian. Azpeitira itzultzean, atxilotu eta herriko kartzelan sartu zuten, gainerako protagonistak bezala, desertzio-delitua egiteagatik salatu baitzuten. 1939ko abenduan, Ondarretako espetxera eraman zuten, gerra-kontseiluan epaitu arte, eta epaiketan, berretsi egin zuen maiatzean Azpeitiko Guardia Zibilaren aurrean eginiko deklarazioa. Nola harrapatu zituzten azaldu zuen, gerraren aurretik ideia nazionalistak izan zituela ukatu gabe. Falangek eta Azpeitiko Alkatetzak igorritako txostenek nabarmendu zuten, Lucasek, zuen ideologia gorabehera, «oso jokabide ona» zuela.
Azkenean, 1940ko maiatzaren 1ean, auzitegi militarrak erabaki zuen ez zutela desertzio-ekintzarik egin, baizik eta etsaien tropek harrapatu zituztela eta, hala, absolbitu eta behin betiko aske utzi zituzten denak(*).
Aitari espetxetik etxera itzuli ahal izateko agiria eman zion soldaduaren ahotik honakoa entzun behar izan zuen amak: Gustu handiz emango dizugu, hura harrapatzeko zain baikaude fusilatzeko.
Erdaraz hitz egin beharra zegoen zigorrik jaso nahi ez bazenuen.
Falangista bati honakoa erantzutearren zigortuta egon nintzen: Si a su padre no le hubiesen robado toda la hacienda que tenía podría venir vestido de seda.
