ORBEGOZO MACAZAGA, IGNACIO
(Begońa Orbegozok utzitako irudia).
Azpeitiko alde zaharreko bizilaguna zen Ignacio. 1936ko ekainean amaitu zituen medikuntzako ikasketak Salamancan. Alderdi nazionalistako militantea zen eta Azpeitira itzuli eta gerra hasi zenean, Defentsa Batzordeak deitu zion Beasaingo frontera joandako milizianoei laguntzeko. Ondoren, Azpeitia erori ondoren, hainbat sektoretan ibili zen lanean; hala Eibarren, nola Lekeition(*), eta 1937ko uztailean, mayor kargura igo zuen Eusko Jaurlaritzaren Osasun Militarraren Buruzagitzak. 50. dibisioko osasun arloko buru izan zen ordutik aurrera. Azkenik, urte hartako abuztuaren erdialdean Santońan harrapatu zuten(*).
Atxilotu eta El Duesoko kartzelan sartu ondoren, gerra-kontseiluan epaitu zuten Ignacio beste hogeiren bat euskal borrokalarirekin batera. 1937ko irailaren 6an heriotza-zigorra ezarri zioten «matxinada militarra» leporatuta, baina urrian, zigor haren ordez «gradu apalagoko» zigorra jarri zion Estatuko Idazkaritza Nagusiak; biziarteko zigorra, alegia(*). Kondena jaso ondoren, Burgosko espetxe zentralera eraman zuten eta handik Almendralejoko (Extremadura) langileen batailoi batera(*). Han egon zen 1942ra arte. 1942ko martxoan, Ondarretako espetxera eraman zuten eta berriro auzipetu zuen epaimahai militar batek. Ohiko prozesu sumarisimoa izan zen orduko hura, argitu egin nahi baitzuten ea auzipetuak «gorri-separatisten matxinaldi garaian», «zer jokabide politiko-sozial» izan zuen. Hala ere, epaimahai militarrak aitortu zuen auzipetua epaitua zutela lehendik ere ustezko delitu horiengatik eta, beraz, 1943ko ekainaren 30ean, auzia artxibatu zuten(*).
Lehenago, 1943ko urtarrilaren 26an, baldintzapean aske utzi zuten Ignacio(*).
Ezin zuten sinetsi horrelako gizon katoliko bat gerrara joan izana.
Konturatzen naiz, garai hartan, ikaragarrizko beldurra ziotela gertatua kontatzeari.
Honakoa esaten zien auzokide batek gure ama eta izebari gerrara errepublikaren alde joandakoengatik: Horiek hil egingo dira, hil egingo dituzte, ez duzue gizonik gehiago ikusiko.
Diktadura frankista oso gogorra izan zen. Garai ilunak ziren, dena galarazita zegoen.
